www.dawnygarnizonpoznan.fora.pl

Jankes

Witam, zwracam się do Was koledzy z pytaniem czy macie informacje jakie pułki Wehrmachtu wkroczyły do Poznania w 1939 roku oraz jakie stacjonowały tutaj przez wojnę. Informacje są mi potrzebne do planowanej na przyszłoroczny wrzesień, inscenizacji kolegów z 7 DAK.

major Misiaczek

W tym samym celu zacząłem kopać w źródłach. Efekty niebawem.

Jankes

Konkretyzując interesują mnie najbardziej pułki piechoty. Będę czekał z niecierpliwością na efekty Twoich poszukiwań.

nosferatu

Jadę z pamięci:

- wkraczały pułki (oddziały) Grenzschutzu;

Stacjonowały tu oddziały dziwne, głównie związane z instytucjami szkoleniowymi, czyli (podaję dane raczej na lata 1943-45):

- V Szkoła Oficerska Piechoty (V Fahnenjunkerschule der Infanterie in Posen) na Golęcinie - mieli na pewno mundur piechoty z odpowiednią odznaką, ponad 2000 ludzi;

- liczne szkoły Lufwaffe, jak to w stolicy II Okręgu Lotniczego, wiem, że tego dużo było, konkretów nie znam poza 1. Szkolno-Zapasowy Batalion Lotniczy (Flieger Ersatz Und Ausbildungs Batallion 1) - mundury Luftwaffe;

- stałe oddziały forteczne (raczej 1944-45) (m. in.: FestungsPak Abt. 102, Festungs MG Btl. 82 i 83, Festungs Btl. 1446, czyli Forteczne Batalion Piechoty nr 1446, Oddział Przeciwpancerny nr 102, Bataliony Karabinów Maszynowych nr 82 i 83. Dodatkowo Artillerie Bttr. 315, 2061, 2636, 3039, 3041, 3042, czyli samodzielne baterie artylerii);

- oddziały podlegające XXI Okręgowi Wojskowemu z centralą w Poznaniu np.: Dolmetscher Abt. XXI, czyli Oddział Tłumaczy XXI OW, Batalion Remontowy (Instandsetzung Batallion), lazaret dla koni (Heimatpferdlazarett XXI);

- Artyleria plot. w ramach Flak Untergruppe Posen w składzie: 8 baterii ciężkich (Schwere HeimatFlat Batterien 203/I, 209/I, 210/I, 211/I, 213/I, 216/I, 230/I, 234/I) oraz 2 lekkie (Leichte HeimatFlak Batterien 4/I, 12/I), dodatkowo tzw. Stab Und Flakhelferinnen, czyli dowództwo oddziałów pomocniczych plot. - mundury Luftwaffe.

- cztery bataliony obrony terytorialnej (Landesschutzen Btl. 21., 312., 475., 647.);

- inne oddziały umundurowane: kolej i straż kolejowa, Policja, SS i Gestapo, Organisation Todt, RAD, poczta, Luftschutz.

Ponadto w bezpośrednich okolicach:

- oddziały poligonowe z Biedruska - Warthelager (m. in.: stały ośrodek zapasowy dział szturmowych, występujący jako 500 Szkolno-Zapasowy Dywizjon Dział Szturmowych, czyli Sturmgeschutz Ersatz- Und- Ausbildungs Abteilung 500 - ponad 1300 ludzi w mundurach artylerii szturmowej);

- szkoła junkrów SS w Owińskach (SS Junkerschule Treskow).

Piszę o tym specjalnie, abyśmy wszyscy sobie zdali sprawę ze specyfiki organizacji sił niemieckich w zapleczowym nowoniemieckim mieście, jakim był Poznań. Nie było żadnych pułków, a cała organizacja wojsk miejscowych sprawała wrażenie gigantycznego chaosu i rozgardiaszu. Ale tak wyglądała niemiecka Armia Zapasowa - osobna formacja, raczej niespotykana w innych armiach świata, w której zresztą później narodził się spisek przeciw Hitlerowi.

Dodam, że w żadnym z dwóch nowych okręgów wojskowych utworzonych w 1939 roku nie udało się utworzyć do końca wojny stałych jednostek frontowych, poza jedną dywizją. Przez całą wojnę XX Zachodniopruski OW wystawił zaledwie 60. Dywizję Zmot. (3 pułki) w Gdańsku, natomiast XXI OW (na terenie WartheLand) żadnej.
Okręgi w starej Rzeszy wystawiały w tych latach po kilkaset dywizji. Wiązało się to z brakiem poborowych oraz brakiem tradycji wielkich jednostek prawdopodobnie. Nie znam powodów, ale takie są fakty. Tak więc, na twoje pytanie o pułki - odpowiedź brzmi - żadnych pułków XXI OW w Poznaniu nie wystawił! Co najwyżej bataliony.
Czy stacjonowały tu inne pułki/dywizje Wehrmachtu? Nie sądzę - nie było powodów. Chyba, że znajdziemy gdzieś w źródłach, takie dane, że z jakiegoś powodu stacjonowały w Poznaniu jakieś oddziały - np. krótko po wrześniu 1939 r.

Jankes

Dziękuję.
Orientujesz się może które pułki chociaż przetaczały się przez Poznań lub okolice podczas Kampanii Wrześniowej?

Znajomy znalazł tę oto stronę: [link widoczny dla zalogowanych]

nosferatu

Nie sądzę, aby jakiekolwiek dywizje lub pułki poza Grenzschutzem tu były lub przechodziły.

Oddziały zwalniane z frontu nad Wisłą natychmiast były wysyłane na front zachodni, ale myślę, że żaden z nich przez Poznań nie przejeżdżał. Mosty kolejowe przecież chyba były wysadzone.
Ponadto, przekazanie miasta pod administrację cywilną, związane z wcieleniem chyba już 21 października 1939 roku Wartheland do Rzeszy, praktycznie eliminowały potrzebę stacjonowania zwartych oddziałów okupacyjnych Wehrmachtu w Poznaniu.

Wkraczające oddziały były następujące (Grenzschutz był uważany za część Wehrmachtu i nosił normalne mundury):

10 IX 1939 r. rano wkracza oddział zmot. (samochód panc. + motocykle) 148. pułku Grezschutzu (z 13 Rejonu Ochrony Pogranicza) - 14 ludzi.

10 IX 1939 r. w południe wkracza oddział zmot. (samochód panc. + motocykle) 1. pułku Grezschutzu (z 12 Rejonu Ochrony Pogranicza) - 23 ludzi.

11 IX 1939 r. po południu wkracza oddział zmot. (3 samochód panc.) z 12 Rejonu Ochrony Pogranicza - 100 ludzi.

11 IX 1939 r. po południu wkracza oddział SS (Einsatzkommando I) - 100 ludzi.

12 IX 1939 r. rano wkracza zmot. oddział SS (Einsatzgruppe VI) - 150 ludzi.

12 IX 1939 r. rano wkracza komendant (generał dowodzący w nomenklaturze Wehrmachtu) gen. Max von Schenckendorff ze sztabem i "kompanią ochrony" - kwaterował w Bazarze, przebywał do października 1939 r., czyli do włączenia Wielkopolski do Rzeszy. Następnie "dowódca wojskowy okręgu poznańskiego" - gen. artylerii Alfred von Vollard Bockelberg, kwaterował w Zamku Cesarskim oraz większe oddziały Wehrmachtu - prawdopodobnie Grenzschutz.

14 IX 1939 r. wkracza Policja Bezpieczeństwa (SiPo).

major Misiaczek

Siedzę na "Dzień po dniu w okupowanym Poznaniu" Czesława Łuczaka. Jutro efekty. Smile

Jankes

major Misiaczek

Jest dobra dokumentacja fotograficzna oddziałów wkraczających do Poznania we wrześniu 1939 r. Mam nadzieję, że damy radę Smile

Jankes

major Misiaczek

W moim posiadaniu, a Przemo też chwalił się, że ma dobre foty. Chętnie użyczę (weź po drodze rękawiczki od Ojca;0)

nosferatu

Ja widziałem zdjęcia w literaturze dot. września 1939 r. w Poznaniu. Wydawało mi się, że ten cały Grenzschutz występuje w normalnych mundurach Wehrmachtu, ale to może była niska jakość zdjęć. Nie traktujcie mnie w tym temacie jako autorytet. W każdym razie tego adlera nie widziałem, natomiast patki kołnierzowe wydały mi się typowe dla piechoty (dwie belki).

Trzeba mieć real fotki i z lupą się przyjrzeć i obgadać, może nawet z udziałem takich znawców jak Kłoskowscy lub Sławek.

A tu jeszcze wklejam tekst z wikipedii:

Grenzschutz Ost (niem., dosłownie "ochrona granic wschód" albo "straż graniczna wschód") – powstała w latach 1918-1919 paramilitarna formacja ochotnicza działająca na wschodnich rubieżach Republiki Weimarskiej razem z Freikorpsem i Selbstschutzem. Zbrojnie przeciwstawiała się odłączeniu terenów wschodnich od Republiki.
Aktywna była na terenie Łotwy, Litwy, gdzie walczyła z oddziałami Armii Czerwonej oraz Wielkopolski, Pomorza i Górnego Ślaska. Oddziały Grenzschutzu podczas powstania wielkopolskiego zostały skierowane przeciw ludności cywilnej. Razem z Freikorpsem i Selbstschutzem brały czynny udział po stronie niemieckiej w powstaniach śląskich.

Grenschutz zastąpiony został oddziałami Schwarze Reichswehr ("Czarnej Reichswehry"). Część członków Grenzschutzu działała później w hitlerowskich bojówkach SA – Sturmabteilungen.

W przededniu inwazji Trzeciej Rzeszy na Polskę rezerwistów tej formacji zgrupowano nad granicą w specjalnych dywizjach nazywanych Grenzschutz Abschnitt Kommando – (niem. Odcinki Dowódcze Straży Granicznej). Podczas kampanii wrześniowej stanowiły one jednostki tyłowe, zajmujące się głównie tworzeniem na zajętych przez Wehrmacht terenach niemieckiej administracji. Żołnierze Grenzschutzu brali też udział w walkach z polskimi oddziałami samoobrony – jak np. podczas zajmowania Katowic, są też odpowiedzialni za represje, jakie spadły na cywilów w pierwszych dniach okupacji. Wielu żołnierzy i oficerów przeniesiono później do Wehrmachtu.

Podkreślenie fragmentu moje, ciekawe z trzech powodów:

1) Grenzschutz nie jest więc typową strażą graniczną - tylko są to oddziały "nadgraniczne" wschodnie o specjalnym przeznaczeniu utrzymania niemieckości tych ziem i w latach 1918-20 i w roku 1939. I rzeczywiście, całą V kolumnę i uciekinierów niemieckich (obywateli polskich niemieckiego pochodzenia, którzy z różnych względów uchodzili przed 1 września 1939 r. do Rzeszy) wcielono potem do Grenzschutzu. Wprawdzie w relacjach tradycyjnie czytałem, że "wrócili w mundurach Wehrmachtu", ale to jest typowe dla relacji przekłamanie, bo ich masowo przyjmowano tylko do Grenzschutzu i to na stanowiska często oficerskie.

2) W literaturze polskiej prl-owskiej tradycyjnie używa się określenia "Rejon" (jak u mnie wyżej: Rejon Ochrony Pogranicza), a tu po raz pierwszy widzę interpretację, że są to po prostu dywizje Grenzschutzu te "rejony". Autor w Wikipedii użył tłumaczenia: Odcinki Dowódcze Straży Granicznej, ale chyba lepiej oddaje charakter tej formacji tłumaczenie z lat PRL-u.

3) I wreszcie mój konik - przygotowuję się z zakresu zagadnienia struktury dowodzenia w Festung Posen w 1945 roku i dzięki teraz poszukiwaniom w sprawie Grenzschutzu mam potwierdzenie, że niemiecki Abschnitt jest i może być uznawany po prostu jako odpowiednik dywizji. W niemieckich liniowych strukturach dowódczych bardzo rzadko używano Abschnittów, szczerze mówiąc nigdy się z tym nie spotkałem poza Poznaniem. Wszelkie tymczasowe struktury nazywano tradycyjnie po prostu grupami bojowymi, rzadziej grupami taktycznymi, grupami armijnymi itp. - zazwyczaj od słowa gruppe. Bo generał Mattern, a raczej chyba jego poprzednik, utworzył tu w Poznaniu całkowicie niespotykaną strukturę Abschnitt - Unterabschnitt - Batallion. Czyli moim zdaniem: dywizja - pułk - batalion. A tu proszę: Grenzschutz Abschnitt Kommando w roku 1939, a w ich składzie pięknie numerowane pułki!

OdB Grenzschutzu na razie dla 1939 roku nie spotkałem, mimo poszukiwań. Tylko tyle, że numer 3 nosił rejon na śląsku, a nr 2 na Pomorzu.

Jankes zobacz sobie materiał z internetu ilustracyjny:

[link widoczny dla zalogowanych]

Oraz ilustracje z google - tu na początku i pod koniec jest kilka ilustracji mundurowych odnoszących się do Grenzschutzu z 1939 roku (tylko uważaj, bo większość jest z Grenzschutzu NRD-owskiego), są patki i naramienniki:

[link widoczny dla zalogowanych]

nosferatu

Jest jednak ślad stacjonowania w Poznaniu pułku Wehrmachtu:

Das Infanterie-Ersatz-Regiment 33 wurde am 26. August 1939 in Darmstadt, im Wehrkreis XII, aufgestellt. Das Regiment war der Ersatztruppenteil der 33. Infanterie-Division. Das Regiment unterstand anfangs dem Kommandeur der Ersatztruppen XII. Dem Stab unterstanden 1939 die Infanterie-Ersatz-Bataillone 104, 110 und 115. Am 3. November 1939 wurde das Regiment nach Posen in den Wehrkreis XXI verlegt. Das Infanterie-Ersatz-Regiment 33 unterstand ab dem 7. November 1939 der Division 172. Am 13. August 1940 wurde der Stab nach Darmstadt in den Wehrkreis XII zurück verlegt. Ende 1940 unterstanden dem Regiment die Infanterie-Ersatz-Bataillone 104, 110 und 115. Am 5. Dezember 1940 wurde das Regiment zum Infanterie-Ersatz-Regiment 112 umbenannt.

Z czego wynika, że w Poznaniu od 3 listopada 1939 roku do 13 sierpnia 1940 roku stacjonował 33 zapasowy pułk piechoty.

major Misiaczek

Dorzuć źródło, z jakiego informacja pochodzi; przyda się do merytorycznych opracowań. Wprawdzie mój niemiecki jest na poziomie Klossa i czterech pancernych (jako poznaniak wiem co to ersatz), ale mniemam, że na imprezę wrześniową raczej się nie łapią. Gdzieś stacjonowali (które koszary), skądś przybyli albo byli formowani na miejscu (wątpliwe). Może uda się ustalić jakie obiekty obsadzali?

nosferatu

1) Informacja i cytat powyżej pochodzi ze strony www lexikon der wehrmacht z podstrony o okręgach wojskowych trzeba wybrać XXI, a potem wejść w Posen:
[link widoczny dla zalogowanych]

2) Grenzschutz jednak był na wszystkich granicach. Zwłaszcza na zachodnim froncie w 1939 roku tworzył podstawę obrony i w tamtejszych rejonach umocnionych (linia Zygfryda). Nie mam czasu badać tego głębiej, ale to może oznaczać, że poszczególne twierdze (Saarbrucken itp.) na zachodzie były obsadzone przez ludzi w mundurach Grenzschutzu.
Orde de Batallie Grenzschutzu mam na 1939 roku.
Co ciekawe, jest ślad z 2008 roku - znany nam niejaki Łukasz Gładysiak, obecny doktor nauk historycznych, szukał informacji o pułkach Grenzschutzu przeniesionych w 1939 roku z zachodu do Poznania:
[link widoczny dla zalogowanych]
Zwróćcie uwagę, że Gładysiak pisał coś o oznaczeniach na samochodach wkraczających do Poznania we wrześniu 1939 r.
Widocznie prowadził badania nad tym tematem.
Dla niewtajemniczonych: ja ze Sławkiem i Henrykiem uczestniczyliśmy w jego wykładach - właśnie w roku 2008 - na UAM Zakład Historii Wojskowej. Facet interesował się niemieckimi mundurami, historią jednostek Waffen SS i niemiecką bronią pancerną. Niestety zrobił doktorat i wyjechał do Koszalina za żoną. Ale ktoś od nas ma z nim kontakt...
Odpowiedzieli mu z tego forum, że kilka pułków Grenzschutzu zostało przerzuconych po 10 września 1939 roku z zachodu... do Polski, na miejsce wycofywanych z kolei z walki dywizji liniowych, które z kolei były przewożone już na front zachodni. Moim zdaniem mogło to mieć związek z dotarciem 4DPanc do Warszawy i Niemcy uznali, że kampania się kończy. I rzeczywiście w OdB 1939 roku na Zachodzie są wymienione 3 lub 4 pułki Grenzschutzu jako użyte na innym terenie. W tym ten 148 pułk Grenzschutzu, o który pytał Gładysiak.

Kurde, temat robi się ciekawy, bo moim zdaniem możnaby po odpowiednich badaniach i kwerendach wytworzyć ciekawy i nowatorski artykuł (popularno)naukowy do jakiej militarnego czasopisma np. pt.: "Grenzschutz w Wielkopolsce w 1939 roku". Nie sądzę, aby temat był znany w Polsce. Trochę pisano o zbrodniach Grenzschutzu w 1939 roku na śląsku i Pomorzu, ale to były raczej takie przyczynkarskie relacje do tematów "o zbrodniach niemieckich". Nic prawdziwie wojskowego o użyciu tej formacji nie napisano chyba...