www.dawnygarnizonpoznan.fora.pl

major Misiaczek

Miałem ostatnio wywołany temat poboru w okresie międzywojennym. Moje wstępne ustalenia po kilku dniach poszukiwań w kilku książkach i na tematycznych forach poniżej. Proszę o dodatkowe informacje i ew. uwagi.
Idea

W maju 1924 roku wydana została Ustawa o powszechnym obowiązku służby wojskowej, zgodnie z którą wiek poborowy rozpoczynał się z dniem 1 stycznia tego roku, w którym zobowiązany do służby wojskowej mężczyzna kończył 21 rok życia i trwał do końca roku kalendarzowego, w którym kończył 23 lata. Czas trwania służby wojskowej w wojsku stałym zgodnie z ustawą był następujący:
- we wszystkich rodzajach służby wojskowej, z wyjątkiem jazdy i artylerii konnej - 2 lata,
- w jeździe (kawaleria) i artylerii konnej 2 lata i 1 miesiąc,
- w rezerwie - do końca roku kalendarzowego, w którym rezerwista kończył 40 rok życia,
- w pospolitym ruszeniu - do końca roku kalendarzowego, w którym zaliczony do pospolitego ruszenia kończył 50 rok życia (od 1938 roku - 60 lat).
Zasady służby wojskowej zawarte w ustawie z 1924 roku oraz jej nowelizacji w latach 1928 i 1933, obowiązywały do kwietnia 1938 roku, kiedy to ustawą z dnia 9 kwietnia 1938 roku dokonano ich modyfikacji.

Ustawa o powszechnym obowiązku wojskowym z 1938 r. wprowadzała od 1 września 1938 r. nowe zasady poboru. Według zawartych w niej zasad (poniżej), służbę wojskową odbywano już od wiosny 1939 r.

Obowiązek wojskowy dotyczył przede wszystkim mężczyzn, (choć ustawa wprost dopuszcza możliwość przyjmowania ochotniczek do służby wojskowej) od 21 do 60 roku życia przebywających na terenie II RP za wyjątkiem:
a) zwolnionych ze względu na stan zdrowia,
b) cudzoziemców oraz ubiegających się o obce obywatelstwo,
c) oficerów usuniętych z wojska przez sąd honorowy,
d) wydalonych z wojska lub korpusu oficerskiego wyrokiem sądu,
e) oficerów obcych armii nieuznanych za oficerów WP,
f) okresowo (przez 10 lat od dnia odcierpienia, przedawnienia lub darowania kary) kryminaliści skazani na karę więzienia powyżej 3 lat oraz osoby, w stosunku do których orzeczono karę umieszczenia w zakładzie dla niepoprawnych,
g) okresowo (do 10 lat) kryminaliści skazania na karę więzienia powyżej 3 miesięcy za przestępstwo popełnione z niskich pobudek oraz za przestępstwa przeciwko interesom Państwa tudzież umieszczeni w domu pracy przymusowej - wykluczeni orzeczeniem władzy wojskowej,
h) posłów i senatorów, członków Rady Ministrów, przedstawicieli najwyższych władz i organów administracji i sądownictwa - w okresie pełnienia funkcji.

Oficerów, którzy ukończyli 60 lat można było powołać tylko w razie wojny lub mobilizacji i za ich zgodą.

Poborem objęci byli jednak tylko mężczyźni w okresie od 1 stycznia tego roku, w którym kończą 21 lat do końca roku kalendarzowego, w którym kończą 23 lata. Jednak w razie mobilizacji i wojny dopuszczano obniżenie tego okresu do 18 lat. W wypadku wojny i mobilizacji na wezwanie władz powiatowych mieli się stawić także obywatele w wieku 18-23 lata, którzy już odbyli służbę wojskową.

Prawo do odroczenia zasadniczej służby wojskowej (z wyjątkiem wojny lub wypadku ogłoszenia mobilizacji) posiadali:
a) jedyni żywiciele rodzin,
b) właściciele odziedziczonych gospodarstw rolnych,
c) studenci oraz osoby pobierające naukę zawodu, w tym uczniowie ostatnich klas liceów ogólnokształcących, gimnazjów czteroletnich, dwuletnich liceów zawodowych, uczniów terminujących u rzemieślników oraz w przedsiębiorstwach przemysłu i handlu.

Poborowi mieli obowiązek zgłoszenia się do właściwego zarządu gminy w dniu przez ten urząd wskazanym w ciągu września tego roku kalendarzowego, w którym ukończyłyby 17 lat, celem wciągnięcia do rejestru poborowych. Ponownie należało się zgłosić w październiku lub listopadzie tego roku, w którym poborowy ukończyłby lub ukończył 20 lat.
Listy poborowe 21-latków musiały być gotowe na marzec następnego roku.
Obywatele w przedziale 23-60 lat, którzy nie odbyli służby wojskowej, również mogli zostać powołani do wojska, przy czym dla osób powyżej 38 roku życia przewidywano kierowanie do rezerwy, pospolitego ruszenia, pomocniczej służby wojskowej albo zwalniano z obowiązku wojskowego (w zależności od oceny zdolności do służby i wieku). Do odbycia zasadniczej służby wojskowej zobowiązane były osoby w wieku 23-38 lat, tylko z orzeczoną kategorią A.
Dopuszczano też zaciąg ochotniczy 17-latków o nienagannej opinii, kategorii A oraz za pisemnym pozwoleniem ojca lub opiekuna.

Na podstawie tak sporządzonych list poborowych przesyłanych do organów administracji rządowej, co roku między 1 maja a 30 czerwca odbywać miał się tzw. pobór główny na zarządzenie Prezydenta RP. Pobór dodatkowy odbywał się dla tych osób, które z różnych względów nie stawiły się przez komisję poborową w pierwszym terminie.

Poborowych poddawano zakwalifikowaniu do kategorii A (zdolni), B (czasowo niezdolni - tylko dla 21-22 latków), E (zupełnie niezdolni do służby wojskowej), C (zdolny do służby w pospolitym ruszeniu) lub D (zdolny do pomocniczej służby wojskowej).

Od poboru w 1938 r. służba wojskowa miała wynosić:
a) w kawalerii i artylerii konnej - 25 miesięcy
b) w pozostałych formacjach WP - 24 miesiące
c) w MWP - 27 miesięcy

Z tym, że dla niektórych kategorii obowiązywały skrócone okresy służby:
a) jedyni żywiciele rodzin - 5 miesięcy,
b) absolwenci liceów ogólnokształcących, zawodowych i pedagogicznych oraz wybranych szkół krajowych lub zagranicznych - do 15 miesięcy,
c) absolwenci gimnazjów ogólnokształcących i zawodowych, którzy odbyli przysposobienie wojskowe lub wykazali się w służbie pracy w organizacjach wskazanych przez MSWojsk. - do 15 miesięcy.

Na prośbę zainteresowanego służbę można było przedłużyć maksymalnie o 12 miesięcy (żołnierze nadterminowi).

Istotne jest przy tym, że II RP nigdy w zasadzie nie było stać na powołanie do służby wojskowej wszystkich poborowych w wieku 21 lat, nawet tych, którzy otrzymali kategorię A. Liczbę poborowych (kontyngent) określano w ustawie budżetowej na każdy rok. Tych, których nie powołano w ramach poboru między 21 a końcem 23 roku życia, można było powołać do tzw. ponadkontyngentowej zasadniczej służby wojskowej, aż do końca roku kalendarzowego, w którym ukończyliby 24 rok życia. Ponadkontyngentowych, których nie powołano do końca 24 roku, przenoszono do rezerwy.

Do rezerwy trafiali ponadto:
a) żołnierze, którzy ukończyli zasadniczą służbę w wojsku,
b) podoficerowie i szeregowcy rezerwy do końca tego roku, w którym kończą 40 rok życia,
c) oficerowie rezerwy do końca roku, w którym kończą 50 rok życia.

Służba w rezerwie polegała na obowiązku odbycia przeszkolenia wojskowego (dla rezerwistów do 38 roku życia, którzy nie odbyli służby zasadniczej) i ćwiczeń wojskowych. Przeszkolenie trwało do 5 miesięcy.

Przez cały okres służby w rezerwie (do końca roku, w którym rezerwista kończył 50 lat, dla oficerów - 60 lat) ćwiczenia mogły łącznie trwać:
a) dla szeregowców rezerwy - 24 tygodnie,
b) dla podoficerów rezerwy - 30 tygodni,
c) dla oficerów rezerwy - 48 tygodni,
przy czym czas jednego ćwiczenia nie mógł być dłuższy niż 6 tygodni dla szeregowców i podoficerów i 8 tygodni dla oficerów rezerwy.

Rezerwistów można było również powoływać na ćwiczenia doraźne (3 dni) i okresowe (do 3 tygodni).

Obywateli niekwalifikujących się ze względu na wiek (do 50 roku dla szeregowców i podoficerów i do 60 roku dla oficerów) lub stan zdrowia kierowano do tzw. pospolitego ruszenia. Służba ta również polegała na odbyciu przeszkolenia wojskowego (dla tych, którzy nie odbyli go w służbie zasadniczej) oraz ćwiczeń wojskowych (łącznie do 20 tygodni).

Ostatnim rodzajem służby wojskowej była pomocnicza służba wojskowa, pełniona tylko w czasie wojny i mobilizacji (wyjątkowo czasie pokoju tylko na podstawie uchwały Rady Ministrów). Do służby tej trafiać powinni:
a) mężczyźni zaliczeni do tej służby od roku, w którym ukończą 18 lat do 60 roku życia,
b) podoficerowie i szeregowcy pospolitego ruszenia w wieku 50-60 lat,
c) żołnierze, którzy na podstawie szczególnych przepisów zostali zaliczeni do tej służby,
d) kobiety w wieku 19-45 lat w razie ochotniczego zaciągu.

W ramach tej służby w czasie pokoju zarówno mężczyźni jak i kobiety mogli być poddani obowiązkowemu przeszkoleniu wojskowemu. Dla kobiet o wykształceniu gimnazjalnym lub licealnym przewidywano możliwość wprowadzenia obowiązkowego przeszkolenia na potrzeby tej służby.

Zadania pomocniczej służby wojskowej obejmowały służbę obrony przeciwlotniczej i przeciwgazowej, wartowniczą, techniczną, łączności, przeciwpożarową, wojskową służbę zdrowia, transportową, biurową, duszpasterską (dla duchownych) i inna uzasadnioną potrzebami obronności.

W zamierzeniach przedwojennych służba wojskowa nie kończyła się jednak na wyjściu z koszar do rezerwy. Przewidywano bowiem obowiązek uzupełniającej służby wojskowej polegający na ćwiczeniach przygotowawczych (przygotowujących do odbycia zasadniczej służby wojskowej) oraz ćwiczeniach doskonalących, mających na celu utrzymanie sprawności fizycznej oraz sprawności dowodzenia, nabytych w czasie odbytej służby w WP.
Od 1938 r. (prawdopodobnie 1. września) w miejsce Powiatowych Komend Uzupełnień (P.K.U.) powołano Komendy Rejony Uzupełnień (K.R.U.).

piotrek

Paweł Janicki rozpoznawał temat ostatnio na potrzeby wystąpienia w WKU.

pancerniak

usunięty przez autora

major Misiaczek

A tu tekst obwieszczenia o mobilizacji powszechnej (słownictwo zachowane):

Dnia 30 sierpnia 1939 roku, Warszawa

Prezydent Rzeczypospolitej zarządził mobilizację powszechną w wykonaniu powyższego w porozumieniu z właściwymi ministrami zarządzam co następuje:

I. Dnie mobilizacji
1-szym dniem mobilizacji jest: czwartek 31 sierpień 1939 r. Następne dni liczą się kolejno jako 2-gi, 3-ci, 4-ty i t. d. dzień mobilizacji.

II. Powołanie do czynnej służby wojskowej.
A. Powołuję do czynnej służby wojskowej wszystkich tych:

oficerów rezerwy, pospolitego ruszenia i stanu spoczynku
podchorążych rezerwy i pospolitego ruszenia
podoficerów, starszych szeregowców i szeregowców rezerwy oraz pospolitego ruszenia
podoficerów stanu spoczynku
zaliczonych do pomocniczej służby wojskowej
Bez względu na wiek, kategorię zdrowia i rodzaj broni (służby), którzy utrzymali białe karty mobilizacyjne bez czerwonego pasa.

B. Powołani wykonują rozkaz podróży podany na stronie 2-giej białej karty mobilizacyjnej, który wskazuje KIEDY, GDZIE i W JAKIEJ FORMACJI WOJSKOWEJ LUB NIEWOJSKOWEJ powołany ma się zameldować, w jaki sposób - pieszo lub koleją - odbyć podróż i co ma zabrać ze sobą. Powołani, którzy są kierowcami lub właścicielami i kierowcami pojazdów mechanicznych, a w myśl otrzymanych imiennych kart powołania lub ogłoszonego planu poboru mają dostarczyć te pojazdy do komisyj poborowych, winni zastosować się do wskazówek podanych w punkcie 3-cim na stronie 3-ciej karty mobilizacyjnej.

C. Powołani, którzy przed rozplakatowaniem niniejszego obwieszczenia lub równocześnie z rozplakatowaniem otrzymali kolorowe karty powołania, winni wykonać rozkaz podróży podany w tych kolorowych kartach powołania.

D. 1) Oficerowie, podchorążowie, podoficerowie, starsi szeregowcy i szeregowcy rezerwy do 40 roku życia włącznie, którzy nie otrzymali kart mobilizacyjnych ani niebieskich zaświadczeń mobilizacyjnych, winni BEZZWŁOCZNIE zgłosić się w tych komendach rejonów uzupełnień, na terenie których w chwili obwieszczenia mobilizacji się znajdują.

2) Oficerowie, podchorążowie, podoficerowie, starsi szeregowcy i szeregowcy rezerwy, pospolitego ruszenia, stanu spoczynku oraz zaliczeni do pomocniczej służby wojskowej, którzy otrzymali karty mobilizacyjne, a w chwili obwieszczenia mobilizacji z jakichkolwiek powodów ich nie posiadają, winni udać się BEZZWŁOCZNIE: -ci, którzy pamiętają do jakiej jednostki otrzymali przydział mobilizacyjny - do tych jednostek, -ci, którzy nie pamiętają, do jakiej jednostki otrzymali przydział mobilizacyjny - do tych komend rejonów uzupełnień, na terenie których w chwili obwieszczenia mobilizacji się znajdują. Udający się w myśl niniejszego punktu D, do jednostek lub komend rejonów uzupełnień wini zabrać ze sobą wszystkie posiadane przez nich dokumenty wojskowe (książeczki stanu służby, książeczki wojskowe), a w razie posiadania - również legitymacje osobiste. Ponadto ci z pośród nich, którzy w chwili obwieszczenia mobilizacji znajdują się w miejscowościach położonych ponad 20 kilometrów od miejsca stawiennictwa, winni przed wyruszeniem zgłosić się do najbliższego zarządu gminy lub posterunku policji państwowej, gdzie otrzymają zaświadczenie uprawniające do przejazdu koleją.

III. Cofnięcie urlopów.
A. Przebywający na urlopach czasowych:

oficerowie służby stałej
podoficerowie służby stałej i nadterminowi
podoficerowie i szeregowcy odbywający zasadniczą służbę wojskową mają BEZZWŁOCZNIE powrócić do swych oddziałów.
B. Podoficerowie i szeregowcy STALE URLOPOWANI z powodu skrócenia czasokresu zasadniczej służby wojskowej, którzy posiadają dokumenty urlopowe, a nie otrzymali kart mobilizacyjnych, mają BEZZWŁOCZNIE udać się do oddziałów podanych w punkcie II pouczenia dla urlopowanego na dokumencie urlopowym.

C. Podoficerowie i szeregowcy STALE URLOPOWANI z powodu czasowej niezdolności do służby wojskowej pozostają w swych miejscach zamieszkania do terminu wyznaczonego w dokumencie urlopowym, a następnie zgłaszają się w terminie i miejscu podanym w punkcie II pouczenia dla urlopowanego na dokumencie urlopowym.

IV. Nie podlegają powołaniu do czynnej służby wojskowej w myśl niniejszego obwieszczenia:
wszyscy ci oficerowie, podchorążowie, podoficerowie, starsi szeregowcy i szeregowcy, którzy posiadają:
białe karty mobilizacyjne z czerwonym pasem,
niebieskie zaświadczenia mobilizacyjne
wszyscy ci oficerowie rezerwy ponad 40 lat życia, pospolitego ruszenia i stanu spoczynku, podchorążowie, podoficerowie, starsi szeregowcy i szeregowcy pospolitego ruszenia, podoficerowie stanu spoczynku, oraz zaliczeni do pomocniczej służby wojskowej, którzy nie otrzymali w ogóle kart mobilizacyjnych
osoby korzystające z odroczenia odbycia zasadniczej służby wojskowej
Odroczeni pozostają - aż do dalszych zarządzeń - w swych miejscach zamieszkania.

V. Odpowiedzialność za niezgłoszenie się do czynnej służby wojskowej:
Winny niezgłoszenia się do czynnej służby wojskowej w myśl niniejszego obwieszczenia BĘDZIE UKARANY według przepisów kodeksu karnego wojskowego, przewidującego - zależnie od kwalifikacji czynu - KARĘ POZBAWIENIA WOLNOŚCI DO WIĘZIENIA BEZTERMINOWEGO WŁĄCZNIE LUB KARĘ ŚMIERCI.

/-/ Minister Spraw Wojskowych